“İnsan Olmaya Geldim” | Bir Deyişin Yolculuğu

İnsan, bin yıllardır kendi hikâyesini anlatmanın yollarını aradı. Kimi zaman sözle, kimi zaman sessizlikle. Ama en çok da türkülerle… Çünkü türkü dediğimiz şey yalnızca bir ezgi değildir; o aynı zamanda bireyin iç sesi, toplumun ise ortak belleğidir.

Türküler, halkın duygularını doğrudan ifade edemediği anlarda, bilinçaltında biriken kodları gün yüzüne çıkarır. Bu yönüyle, bir bireyin iç dünyasını yansıttığı kadar bir toplumun ekonomik, siyasal, kültürel, hatta psikolojik ve sosyolojik manzarasını da görünür kılar.

İster bireysel ister toplumsal olsun, bir türkünün kıymeti anonimleşme sürecinde ortaya çıkar. Yani halk tarafından sahiplenilip, aktarılıp, anlaşılır hâle geldikçe türkü yaşar. Teknoloji bugün bu aktarımı hızlandırsa da, hâlâ en belirleyici unsur sevgidir; türküye duyulan derin, sessiz, sadık bir sevgi.

Bu çerçevede, artık bir halk değeri hâline gelen, Arif Sağ’ın bestesiyle geniş kitlelere ulaşan “İnsan Olmaya Geldim” üzerine durmakta fayda var. Deyiş, Nimrî Dede’ye ait. Şiir olarak doğmuş, sonra birçok sanatçı tarafından yorumlanmış. Ve zamanla, halkın dilinde türküleşmiş.

Ancak bir ilginç not: Deyişin orijinal metniyle bestelenmiş hali arasında bazı söz farkları var. Bu farklar sadece ezgisel kaygılarla yapılmış gibi dursa da, bazı dizelerde anlam değişikliklerine yol açtığı da gözlemleniyor.

Bu bağlamda yapılan çalışma, önce iki metin arasındaki farkları ortaya koyuyor, ardından da bu farkların olası anlam etkilerine odaklanıyor. Yöntem olarak da “hermeneutik” yani yorumlama temelli bir yaklaşım benimsenmiş. Türkçede bu kavram genellikle “yorum bilgisi” veya “açımlama sanatı” olarak geçiyor.

Ancak burada klasik bir anlam arayışı yok; Roland Barthes’in izinden gidilerek, metinden yeni anlamlar üretme çabası öne çıkıyor. Yani sabit ve tekil bir anlamdan ziyade, çoğul ve dinamik anlam katmanları açılmaya çalışılıyor.

Bu çözümlemede metnin yaratıcısı olan Nimrî Dede’nin kimliği ve yaşadığı kültürel ortam da dikkate alınıyor. Çünkü bir metni anlamanın yollarından biri de onu doğuran insanı anlamaktan geçiyor.

Son olarak, bestekârın dönemi ve konumuna da göz atılarak, “İnsan Olmaya Geldim”in hem içerik hem biçim açısından hangi dönüşümlerden geçtiği ve bu dönüşümlerin anlam dünyamıza neler kattığı üzerine bir okuma deneniyor.

Ve belki de en önemlisi şu soruya yanıt aranıyor: Biz bu deyişe neden bu kadar tutunduk? Belki de cevabı yine o deyişin içinde saklı:
“İkilik kinini içimden atıp / Özüme, sözüme dâim ben sadık / Bütün mürşitlerin tarif ettiği / Ahlâk ile huy ile ‘kul’ olmaya geldim.”

Metin Karşılaştırması

Not: Bestelenmiş hâlde bazı dizeler melodik akışa uyumlu hale getirilmiş, kimi sözcükler değiştirilmiş veya sadeleştirilmiştir. Örneğin “doğru olmaya” ifadesi “dâim ben sadık” şeklinde yorumlanarak anlamda bir yön değişikliği oluşturmuştur. Bu da metnin verdiği mesajın tonunu ve vurgusunu etkileyebilir.

Kaynakça

• Nimrî Dede. Deyişler ve Şiirler, Derleme Yayınları, 1998.
• Sağ, Arif. İnsan Olmaya Geldim. (Müzikal Yorum). İstanbul: Kalan Müzik, 1990.
• Barthes, Roland. Yazı ve Yorum. Çev. F. Duruz, Metis Yayınları, 2013.
• Ricoeur, Paul. Hermeneutik ve İnsan Bilimleri. Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Karakoç, Ali. “Türkülerin Sosyokültürel Aktarım Fonksiyonu”, Türk Halkbilimi Dergisi, Sayı 7, 2016.
• Demirtaş, Betül. “Anonimleşme Süreci ve Kimlik Kazanımı: Alevi-Bektaşi Deyişleri Üzerine Bir İnceleme”, Folklor/Edebiyat, Cilt: 27, Sayı: 106, 2021.
  

  ---

İkilik kinini içimden atıp

İkilik kinini içimden atıp

Özde ben bir insan olmaya geldim

Taht kuralı ariflerin gönlüne

Sözde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Sözde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Meğerse aşk imiş canın mayası

Ona mihrabımış kaşın arası

Hakkın işlediği kudret boyası

Yüzde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Hakkın işlediği kudret boyası

Hakkın işlediği kudret boyası

Yüzde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Bütün mürşidlerin tarif ettiği

Bütün mürşidlerin tarif ettiği

Sadıkların menziline yettiği

Enbiyanın evliyanın gittiği

İzde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

İzde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Ben de bir zamanlar baktım bakıldım

Nice yıllar bir kemende takıldım

O aşkı mecazla yandım yakıldım

Közde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

O aşkı mecazla yandım yakıldım

O aşkı mecazla yandım yakıldım

Közde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Süregeldim aşk meyini içerek

Süregeldim aşk meyini içerek

Her bir akı karasından seçerek

Varlık dağlarını delip geçerek

Düzde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Düzde ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Gör ki nimri dede şimdi neyleyip

Gerçek aşkı her gönüle söyleyip

Her türlü sefaya veda eyleyip

Sazda ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim

Her türlü sefaya veda eyleyip

Her türlü sefaya veda eyleyip

Sazda ben bir insan olmaya geldim

Serimi meydana koymaya geldim | ©DerVirgül