Avusturya’da tarihî – bir etnik hakaret | “Tschusch ya da Çavuş mu?”

| Adem Hüyük

Bu sözü ilk olarak, çalıştığım iş yerinde sendika karşıtı bildiri dağıttığım için kovulduğum Semperit Wimpassing fabrikasında duymuştum. Avusturyalı usta başının yanı başımda çalışan eski Yugoslavya’dan gelen bir işçiye üretim hatasıyla ilgili bağırarak “Du bist wirklich ein Tschusch” demesi ve cümlede sadece “Tschusch” sözcüğünü anlamamış olmam, beni hemen savunma yapma noktasında tetiklemişti.

Kelimenin anlamını bilmiyor, ancak bir Avusturyalı tarafından sarf ediliş şekli ve yüz ifadesi bana ırkçı bir söylemi çağrıştırmıştı. 24 yaşında, sınıf mücadelesinin verdiği mutluluğun doruklarındaydım. Hemen müdahale ederek, önce “Tschusch ne demek?” diye sordum.

O dönemde Semperit’te Türkçe bir ismi olmayan, Almanca’da “Stapler” olarak bilinen forkliftin sürücüsü olarak çalışıyordum. Dolayısıyla bir kasaba büyüklüğündeki fabrikanın her bölümüne işim olsun olmasın gidebiliyor, fabrika içerisinde en sosyal işçi olma özelliğine sahip oluyordum. Her sabah, benim de yazılarımın yayınlandığı gazeteyi dağıtıyor ve Stapler içine taktığım müzik çalarlardan seçtiğim eserlerle, çalışan işçileri kendi dünya görüşüme; anlasınlar veya alamasınlar, yine de mahkûm ediyordum. Bunu en iyi bilenlerden biri de konumuzun öznesi olan usta başıydı.

“Tschusch ne demek?” diye sorduğumda usta başı şöyle yanıtladı: “Bu siz Türkler için geçerli değil, sadece Yugoslavya’dan gelenler için söylenir.” O an hâlâ tam anlamamıştım. Sonradan anladım ki, Avusturya Almancasında “Tschusch” [dişil: Tschuschin, Oberösterreich ve Salzburg’da Tschutsch] genellikle güneydoğu Avrupalı, Slav veya doğulu halkları aşağılamak için kullanılan argo bir terimmiş.

Zamanla bu ırkçı ifade, hitap edilen kişiler tarafından alaya alınarak farklı bir mücadele yöntemi hâline gelmiş: “Hey Adem, du bist nicht Tschusch. Du bist Türke” yani “Sen Türk’sün, bu ırkçı söylem bizim için tasarlanmış.”

Kelimenin kökeni tartışmalı:

Bazı kaynaklara göre, 1860–1880 yıllarında güney Slav işçilerin birbirine “čuješ” [kroatik/sırpça “duyuyor musun”] dediği dönemde ortaya çıkmış.

Başka bir teoriye göre, serbokroatik interjekisyon “ćuš”ten türemiş.

Bir diğer teori, Osmanlı etkisiyle Türkçe “çavuş” kelimesinden türediğini ve Slovence’de “čúš” olarak kullanıldığını öne sürüyor.

Ayrıca Rusça “чужой” [tschuschoi] kelimesinin “yabancı” anlamında olması, kökenin Slav dillerinde de yaygın olduğunu gösteriyor.

Tschusch, tarih boyunca Avusturya’nın günlük kültüründe kendini göstermiş; 19. yüzyılda işçi kamplarında, daha sonra tiyatro ve müzik eserlerinde sıkça yer bulmuş. Günümüzde kelime açıkça ırkçı bir hakaret olarak kabul ediliyor, ancak tarihsel olarak Avusturya’daki göçmen önyargılarını ve günlük yaşamı yansıtan önemli bir belge olarak değerlendiriliyor.| ©DerVirgül

Diğer bir makalemizde Avusturya’da Burgenlandlıları hedef alan mizahi bir şekilde “aptal, geri kafalı” gibi aşağılanmasını ele alacağız..

Tarihsel olarak Avusturya genelinde yapılan fıkralarda ve espirili anlatımlarda özellikle Burgenland eyaleti halkı sıkça hedef alınmıştır. Bu durum, tıpkı birçok ülkede belirli bölgelerin veya halkların mizahi bir şekilde “aptal, geri kafalı” gibi klişelerle aşağılanması örneğinde olduğu gibi bir kültürel stereotiptir.