İran’dan Türkiye’ye kitlesel bir göç yaşanabilir mi?

İsrail ve İran arasında 13 Haziran’da başlayan çatışma süreci, İran’dan Türkiye’ye büyük bir göç yaşanması olasılığını gündeme taşıdı.

Sosyal medyada yapılan paylaşımlarda yoğun olarak Suriye iç savaşı döneminde yaşanan göç hareketi hatırlatıldı ve bunun yeniden yaşanıp yaşanmayacağı sorgulandı.

Hem haber ajansları hem de BBC Türkçe’nin görüştüğü yerel kaynaklar, sınırda Türkiye’ye doğru yoğun bir göç hareketinin olmadığını aktarıyor.

Göç İdaresi de Anadolu Ajansı Teyit Hattı’na “İran’dan Türkiye bir göç dalgası başladığı iddiasının kesinlikle doğru olmadığını” söyledi.

BBC Türkçe’nin konuştuğu uzmanlar da mevcut şartlarda büyük bir göç dalgası beklemiyor.

Bununla birlikte saldırıların büyük bir savaşa dönüşmesi ya da derin bir iç karışıklık durumunda kitlesel bir göç hareketinin olası olduğunu ekliyorlar.

Ancak bu durumda bile İran’dan gelecek bir göç dalgasının çeşitli açılardan Suriyelilerin göçünden çok daha farklı olacağını söylüyorlar.

| Türkiye ile İran arasında üç kara sınır kapısı bulunuyor. Bunlar Ağrı Gürbulak, Van Kapıköy ve Hakkari Esendere’de yer alıyor. Bunun yanında Van Kapıköy’de de bir demiryolu sınır kapısı var.

Kapılardaki kısmi hareketliliğin asıl nedenininse Türkiye’den ülkelerine dönen İranlılarla ilgili olduğu anlaşılıyor.

İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi Başkanı (İGAM) Başkanı Metin Çorabatır mevcut durumla ilgili şunları söylüyor:

“Şu ana kadar İran’dan yurt dışına çıkma eğilimini pek hissetmedik. Hatta çıkan haberlere göre Türkiye’ye ticaret, turizm, sağlık gibi sebeplerle gelen İranlılar hava sahaları kapandığı için Van’a hücum ettiler ve İran tarafına otobüs ayarlamaya çalıştılar. Şu anda tam tersi yönde bir hareket var.”

BBC Farsça’ya göre İranlıların Türkiye ile vize serbestisine rağmen sınıra akın etmemesinin iki ana nedeni olabilir:

Benzin eksikliği ve büyük şehirler çevresindeki trafiğin kilitlenmiş olması ülke içinde seyahati bile zorlaştırdı.
İranlılar karşılıklı devam eden saldırıların bir savaşın başlangıcı olduğuna inanmıyor. Pek çok kişi hâlâ durumun birkaç gün içinde stabilize olacağını düşünüyor.
Mevcut şartlarda göç artar mı?
İran vatandaşları Türkiye’ye vizesiz girebiliyor ve 90 güne kadar kalabiliyor.

Galatasaray Üniversitesi öğretim üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği’nden Doç. Dr. Didem Danış, bu nedenle bazı İranlıların kısa süreliğine güvenlik amaçlı Türkiye’ye gelme ihtimali olduğunu söylüyor.

Ama “bunun şimdilik kitlesel ve uzun süreli bir sığınma olacağını sanmadığını” belirtiyor.

Marmara Üniversitesi Nüfus ve Sosyal Politikalar Araştırma Merkezi Müdürü ve Sosyoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Fatih Aysan da “Çok büyük bir çatışma olmadıktan veya çatışmalar aylarca uzamadıktan sonra Suriye’deki gibi büyük göç dalgalarını beklemiyorum” yorumunu yapıyor.

Prof. Dr. Aysan 2023 yılında Türkiye’de yaşayan İranlılarla ilgili detaylı bir araştırma yapmıştı.

Krizin derinleşmesi durumunda senaryolar neler?
Ancak uzmanlar, farklı senaryolarda kitlesel bir göç hareketinin yaşanabileceğini söylüyor.

İGAM Başkanı Metin Çorabatır, böyle bir göçün iki ayrı senaryoda gelişebileceği kanısında:

“Krizin tırmanması ve şehirler ile sivil halkın yaşadığı yerlerin bombalanması nüfus hareketlerine yol açabilir.

“Bunun yanı sıra bir ateşkes veya bir barış süreci başladıktan sonra İran rejiminin kendi içine dönüp baskıyı arttırması durumunda da Türkiye’ye geçişler olabilir. Ama bu kitleler halinde mi olur? Tabii bunu İran’daki gelişmeler belirleyecek.”

| Türkiye’nin İran’la 295 kilometrelik sınırına inşa edilen duvarın en az 173 kilometresi tamamlandı.

Çorabatır geçmişten de örnek veriyor: “İran İslam Devrimi sırasında, süreç içinde iki milyon insan Türkiye üzerinden Batı’ya geçti. Oradaki bir kargaşa her zaman bir nüfuz hareketine yol açabilir.”

Uzun yıllar BM Mülteciler Yüksek Komiserliği Dış İlişkiler Sorumlusu olarak çalışan Çorabatır, İranlıların çıkış yapabilecekleri ülkelerin en başında Türkiye’nin geldiğini de hatırlatıyor.

İran’ın; Türkiye’nin yanı sıra Irak, Azerbaycan, Ermenistan, Türkmenistan, Afganistan ve Pakistan’la da sınırı bulunuyor.

‘İranlıların sosyolojik ve kültürel yapısı farklı’
Sosyal medyadaki paylaşımlarda olası bir İran göçü tartışılırken sık sık Türkiye’deki Suriyeli veya Afgan göçmen gruplarından bahsediliyor.

Türkiye’de bu grupların topluma entegrasyonu ile ilgili tartışmalar var.

Prof. Dr. Aysan, İranlıların sosyolojik ve kültürel yapısının Suriyelilerle çeşitli açılardan farklılıklar gösterdiğinin altını çiziyor:

“Türkiye’deki İranlı göçmenler, özellikle Suriyeli, Afgan ve Pakistanlılardan farklı olarak daha eğitimli bir grup.

“İranlı diyoruz ama bir bölümü Azeri Türk’ü. Bu kişilerin Türkçe bilmeleri ve kültürel yakınlık nedeniyle Türkiye toplumuna adaptasyonu çok daha rahat oluyor.

“Tabii büyük göç dalgaları, aynı kültürden dahi olsanız her zaman ekonomik ve sosyal riskler yaratabilir.”

Prof. Dr. Aysan, 90 milyonluk İran nüfusunun yaklaşık yüzde 25’inin gençlerden oluştuğunu hatırlatarak olası bir göç dalgasında önce bu grubun geleceğini tahmin ediyor.

Ayrıca böyle bir durumda göçmenlerin İranlılarla sınırlı kalmayabileceğini de ekliyor:

“Sadece İranlıları düşünmemek lazım. İran kendi içinde ciddi oranda Afgan ve Pakistanlı göçmenleri barındırıyor. İran’daki düzensizlik, sıkıntılar, çatışmalar bu grubun da doğal olarak Türkiye üzerinde baskı oluşturmasına neden olabilir.”

Prof. Dr. Aysan son olarak Türkiye’de devletin ciddi bir Suriye göçü tecrübesi olduğunu hatırlatarak büyük bir göç dalgası gelse dahi buna hazırlıklı olunacağına inandığını belirtiyor.

Türkiye’de ne kadar İranlı var?
Türkiye’de bulunan İranlılar farklı resmi statülere sahip.

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi’nin en son 12 Haziran’da güncellediği verilere göre ikamet izni ile Türkiye’de bulunan yabancılar arasındaki ilk 10 uyruk içinde İranlılar beşinci sırada yer alıyor.

Ülkede bu statüye sahip 74 bin 901 İranlı yaşıyor.

Türkiye’de vatandaşlık alarak yaşayan İranlılar da var ancak sayıları net değil.

Prof. Aysan, Türkiye’deki İranlıların farklı kentlerde yaşadıklarını ama özellikle İstanbul’un Esenyurt ilçesi, Denizli ve İzmir’i tercih ettiklerini belirtiyor.

Göç İdaresi’nin verilerine göre 2025 yılında 3 bin 168 İranlı düzensiz göçmen yakalandı.

Türkiye, İranlılar için aynı zamanda önemli bir turizm rotası.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın verilerine göre 2025’in ilk dört ayında Türkiye’ye en fazla turist gönderen ülkeler sırasıyla Almanya, Rusya ve İran oldu.| BBC