Dördüncü Tokat | Yapay Zeka!

Sigmund Freud’a göre, insanlık tarihinin üç büyük “narsisistik yaralanma”sı vardır. Bu, insanın “kendini evrenin merkezine” koyma eğilimini sarsan üç önemli keşiftir.

Nikola Kopernik (Copernicus): 16. yüzyılda Güneş merkezli evren modelini savunarak, Dünya’nın evrenin merkezi olmadığını gösterdi. Bu, insanın kozmik önemini sorgulattı – “biz özel bir konumda değiliz, sadece bir gezegenin üzerindeki varlıklarız.”

Charles Darwin: 19. yüzyılda evrim teorisiyle, insanın ayrıcalıklı bir yaratılış olmadığını, diğer canlılarla ortak kökenlerden geldiğini ve doğal seçilim yoluyla evrildiğini ortaya koydu. Bu, “insanın “Tanrı’nın suretinde yaratılmış” özel bir varlık olduğu inancını yıktı.

Sigmund Freud: Kendisi üçüncü darbeyi psikoanalizle vurduğunu söyler. Bilinçdışının varlığını vurgulayarak, insanın davranışlarının büyük ölçüde rasyonel olmayan, bastırılmış dürtülerden etkilendiğini gösterdi. Bu, “insanın kendi zihninin efendisi” olduğu yanılsamasını paramparça etti.

Freud’a göre, bu üç düşünür insanın egosunu adım adım parçaladı ve bizi daha alçakgönüllü bir konuma indirdi. Freud bu fikri “Psikanalize Giriş Dersleri” (A General Introduction to Psychoanalysis) adlı eserinde, 1915-1917 yılları arasında verdiği derslerde anlattı. İşte o derslerden birindeki detaylı görüşü:[1].

“İnsanlık, tarih boyunca bilimin elinden, saf kendinden memnunluğuna karşı iki büyük hakarete katlanmak zorunda kaldı. İlki, dünyanın evrenin merkezi olmadığını, inanılmaz büyüklükteki bir evren sisteminde sadece küçük bir nokta olduğunu anlamaktı. Bu fikir, aklımızda Kopernik’le bağdaştırılır, ama İskenderiye öğretileri de buna benzer şeyler söylüyordu.İkincisi, biyoloji araştırmalarının insanı özel yaratılmış olma ayrıcalığından yoksun bırakıp onu hayvan dünyasından gelen bir varlık olarak düşürmesiydi. Bu, insanda silinemez bir hayvan doğası olduğunu ima ediyordu. Bu değişim, kendi zamanımızda Charles Darwin, Wallace ve öncülerinin teşvikiyle, çağdaşlarının en sert karşı çıkmalarına rağmen gerçekleşti.Ama insanın kendini büyük görme isteği, şimdi günümüz psikoloji araştırmalarının üçüncü ve en acı darbesini yiyor. Bu araştırmalar, her birimizin “ben”ine, kendi zihninin efendisi olmadığını gösteriyor; zihinde bilinçdışında olanlar hakkında sadece küçük bilgi parçalarıyla yetinmek zorunda kalıyoruz…”[2]

Peki, günümüze gelirsek, dördüncü darbe olarak Yapay Zeka teknolojisini ekleyebilir miyiz? Sıradan bir birey olarak, Yapay Zeka’nın getirdiği ve getireceği yeniliklere bakınca, kendimce bu soruya cevabım evet olacak. Elbette Yapay Zeka uzmanları bu konuda daha derin analizler yapıyorlardır. Ama sıradan bir birey olarak, son yıllarda Yapay Zeka hakkında uzman bilim insanlarından duyduğum korkutucu gerçekler, aklıma Freud’un üç darbesinden sonra dördüncüsünün geldiğini getiriyor. Korkarım ki Yapay Zeka hayatımıza girdikçe, insanın “kendini merkeze koyma” eğilimi diğer üç darbeden daha sert ve sarsıcı olacak. Bu ontolojik kriz ya da tokat, diğer darbelerden daha belirgin olacağı çok belli. Endüstrileşme ile birlikte kendini yaptığı ve ürettiği işlerle tamamlayan, daha doğrusu benliğini bu kimlikler (kariyer, başarı gibi) üzerinden inşa eden post-kapitalist özne, yapay zeka ile birlikte bu statüsünü kaybedeceği şimdiden belli olan bu kriz karşısında kendini ya da benliğini neyin üzerine ve nasıl tekrar inşa edecek? Kanımca bu soru, hepimizi gelecekte çok meşgul edecek bir sorun haline gelecek. | Ramazan Yaylalı | ©DerVirgül

[1] Freud, S. (1955). A Difficulty in the Path of Psycho-Analysis. In the Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, (1917-1919): “An Infantile Neurosis” and Other Works (Vol. XVII, pp. 135-144). London: The Hogarth Press and The Institute of Psycho-Analysis.

[2] https://www.scientificamerican.com/blog/cross-check/copernicus-darwin-and-freud-a-tale-of-science-and-narcissism/