Viyana’da Soğuk Savaş Rüzgarı | Rusya, AGİT’e Yüklendi

Viyana’da Rus temsilci, AGİT’i [Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı] sert sözlerle eleştirdi. Krizlerle boğuşan örgüt ise, Ukrayna’da bir ateşkes sağlama konusunda hazır olduğunu belirtti.

Perşembe günü, Viyana Hofburg Sarayı’nda hafif bir Soğuk Savaş havası esti. Festsaldeki ağır avizelerin altında, 57 ülkeden onlarca dışişleri bakanı ve daha fazla diplomat, yıllık AGİT Bakanlar Toplantısı için bir araya gelmişti. Aralarında Rusya’nın Dışişleri Bakan Yardımcısı Alexander Gruschko da vardı. Rusya’nın davet edilmesi, Ukrayna Dışişleri Bakanı Andrij Sybiha’nın tepkisini çekti: “Savaş suçlularının bu masada yeri olmamalı,” diyerek, ülkesine yapılan saldırıdan bu yana 6000’den fazla çocuğun öldüğünü hatırlattı.

Die Presse gazetesi Jürgen Streihammer’in makalesine göe, gün boyunca yapılan konuşmalarda sıkça belirtildiği üzere, Rusya’nın 50 yıl önce kabul edilen ve AGİT’in temeli olan “Helsinki İlkeleri”nin tamamını ihlal ettiği vurgulandı. Bu ilkelere, sınırların dokunulmazlığı ve şiddetten kaçınma gibi maddeler de dahil. Ayrıca üç eski Ukraynalı AGİT çalışanının serbest bırakılması yönünde defalarca çağrı yapıldı.

Günün geç saatlerinde, 45. sırada, söz alan Gruschko, konuşmasına, bunun son AGİT yıllık toplantısı olabileceğini belirterek başladı. Ne kadar ciddi olduğu belirsizdi. Gruschko’nun konuşması, o güne kadar duyulan birçok sözle keskin bir tezat oluşturuyordu: Batı’yı, egemen dış politika izleyen devletleri tehdit etmek ve şantaj yapmakla suçladı. AGİT’i de “hibrit savaş ve baskı aracı” olarak nitelendirdi. Ukrayna odaklı gündemi eleştirdi ve örgütün, Rus azınlıkların, örneğin Letonya’daki, karşılaştığı ayrımcılığı görmezden geldiğini iddia etti. Ayrıca NATO’nun doğuya genişlemesine de eleştiriler yöneltti.

Lavrov Katılmadı
Gruschko’nun şefi Sergey Lavrov ise toplantıya katılmadı. Bu sürpriz oldu. Baş diplomat, normalde her yıl AGİT sahnesinde yer alır; 2022’de Polonya tarafından davet edilmeyene kadar. Bu kez AGİT, Lavrov’un katılımını kolaylaştırmak için toplantıyı başkan ülke Finlandiya yerine Viyana’da düzenledi. Resmî gerekçe maliyet ve çevre koruma olarak sunuldu, gayriresmî gerekçe ise, Avusturya’nın hem hukuki hem siyasi açıdan Lavrov’u davet etmeyi Finlandiya’ya göre daha kolay bulmasıydı. Ancak Lavrov, Putin ile Hindistan’da bulunuyordu.

ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio da yoktu. Baş diplomat, bir gün önce daha önemli NATO Dışişleri Bakanları toplantısına katılmamıştı. Viyana’daki ABD heyetinin başında, Avrupa Dairesi’nden bir yetkili olan Brendan Hanrahan vardı. Hanrahan, AGİT yönetiminin açılış konuşmaları devam ederken salonu terk etmişti.

2021’den Bu Yana Bütçe Yok
Bu yokluklar, güvenlik örgütünün derin krizini simgeliyor. Öncelikle Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı, AGİT’i kısmen felç etmiş durumda. 2021’den beri oybirliği sağlanamadığından normal bir bütçe yok; sadece acil harcamalar yapılabiliyor. Ama yeni bütçeler olmadan “şeffaflık ve reformlar” da mümkün değil, dedi AGİT başkan ülkesi Finlandiya Dışişleri Bakanı Elina Valtonen. Bazen Rusya, bazen de ABD bütçeyi engelliyor. Trump dönemindeki ABD, çok taraflı kuruluşlara temelde şüpheyle yaklaşır ve AGİT’in önceliklerini insan ticaretiyle mücadele gibi birkaç alanda sınırlamak istiyor. AGİT’in mevcut görev alanı ise çok daha geniş: seçim gözlemleri, silah kontrolü ve Türkmenistan’da iklim değişikliği atölyeleri gibi.

AGİT, her şeyden önce Doğu ile Batı arasında açık bir kanal sunuyor. Her Perşembe sabahı Ruslar, Amerikalılar ve Avrupalılar Hofburg Sarayı’nda hem büyükelçilik düzeyinde hem de kapalı kapılar ardında bir araya geliyor. Bu benzersiz bir durum. AGİT, tüm katılımcıların aynı görüşleri paylaşması nedeniyle değil, Avusturya Dışişleri Bakanı Beate Meinl-Reisinger’in Perşembe günü söylediği gibi “kendi önyargılarımızın üstesinden gelmemiz” nedeniyle işliyor. Diğerleri gibi o da AGİT toplantısını Ukrayna ve Türkiye dışişleri bakanları ve AB Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas da dahil olmak üzere ikili görüşmeler için kullandı.

Ateşkes Planları
Hofburg’daki bir umut: AGİT’in gerçek zamanı, Ukrayna’da silahlar sustuğunda gelebilir. Önceden Ukrayna’da bir AGİT gözlem misyonu vardı; 2022’ye kadar sürdü ama başarısız oldu. Mandat yetersizdi ve AGİT hazırlıksız olarak değerlendirildi. En azından bu ikinci kez tekrarlanmayacak. Başkan Bakan Valtonen, ateşkes durumunda AGİT’in planlarının hazır olduğunu söyledi: “Hazırız.” Benzer şekilde, Türk AGİT Genel Sekreteri Feridun H. Sinirlioğlu, yeni bir Avrupa güvenlik yapısı kurulmasını önerdi; bu, tüm Batı AGİT üyeleri tarafından hoş karşılanmayabilir.

Sinirlioğlu, Trump’ın barış planları konusunda da iyimserdi. Ancak birçok Batılı temsilci beklentileri düşürdü. Rusya, Ukrayna’ya karşı savaşı sonlandıracak herhangi bir işaret göstermiyor, dedi Almanya Dışişleri Bakanı Johann Wadephul, toplantıda Ukrayna Dışişleri Bakanı ile görüşmek istediğini de belirterek.

Başkanlık Sorusu Açık
İki günlük zirvenin nasıl sona ereceği, toplantı başlamadan belliydi: ortak bir sonuç bildirgesi olmadan. Finliler bunun için bile çaba göstermedi. Başarı ihtimali yoktu.

2026’da AGİT başkanlığını İsviçre devralacak. İsviçre, AGİT’i reforme etmek istiyor. Örgüt daha pragmatik ve çevik olacak, dedi İsviçre Federal Konseyi üyesi Ignazio Cassis Viyana’da. Olası bir ateşkesin güvence altına alınması da İsviçre başkanlığı tarafından desteklenecek. 2027 için AGİT başkanlığı hâlâ boş. Kıbrıs aday oldu ve tüm üyeler destekliyor; yalnızca biri karşı. Yine belirsizlik söz konusu. Vetoyu kullananın Rusya veya ABD olmadığı, Kuzey Kıbrıs’ın koruyucusu Türkiye olduğu bildiriliyor.| DerVirgül