Bir “şehir efsanesi” nasıl Viyana Belediye Binası’nı yarattı

Gizli tavan süslemeleri, halka kapalı çatı katı ve belediye başkanının tarihi dairesi… Mimar Friedrich Schmidt’in 200. doğum yılı için hazırlanan sergi, Viyana’nın en görkemli yapılarından biri olan Belediye Binasının tarihine ve mimarisine yeni bir bakış sunuyor.

Belediye başkanının dairesine girmek mümkün mü? “Hayır,” diyor Viyana Belediye Kütüphanesi çalışanı Gerhard Murauer, “ama evet, orada gerçekten bir hizmet dairesi var.” Günümüzde neredeyse hiç kullanılmıyor olsa da, geçmişte Viyana belediye başkanları gerçekten bu binada ikamet ediyordu. Murauer’in gösterdiği eski çizimlerde sekiz odalı bir daire görülüyor: kabul salonu, yemek salonu, oyun salonu ve çay salonu. İlk olarak Eduard Uhl, 1885’te bu daireye taşınmıştı.

| 1870 yılında Friedrich Schmidt tarafından yapılan bir cephe tasarımı.

Friedrich Schmidt’e adanan sergi

Murauer, üç yıl önce Schmidt’in 2025’te 200. doğum yılı olacağını fark etmiş. Bunun üzerine, mimarın onuruna özel bir sergi hazırlamaya karar vermiş. “Monument der Stadt. Rathaus Wien” [Kentin Anıtı: Viyana Belediyesi] başlıklı sergi, 23 Ekim’den 2026 Nisan’ına kadar Viyana Belediye Kütüphanesi’nde gezilebilecek.

Sergi, Schmidt’in yaşamı, eserleri ve Viyana Belediye Binası’nın doğuşu üzerine bugüne dek gün yüzüne çıkmamış belgeler, çizimler ve hikâyeleri bir araya getiriyor. Murauer ve Andreas Nierhaus [Viyana Müzesi] önderliğinde kurulan ekip, “daha önce kimsenin araştırmadığı” detayları ortaya çıkarmış.

Karizmatik ama takıntılı bir mimar

Murauer’e göre Schmidt, dönemin Viyana’sında “şehir orijinali” sayılabilecek kadar karakter sahibi bir figürdü: karizmatik, iyi ilişkiler kuran, gösterişten uzak biri. Öğrencileriyle ülke gezilerine çıktığında aynı ikinci sınıf vagonlarda yolculuk eder, en mütevazı pansiyonlarda kalırdı. Ancak çalışkanlığı takıntı boyutundaydı; ailesini ihmal etti, sağlığını hiçe saydı. 65 yaşında tükenmişlikten öldüğünde ardında onlarca eser bıraktı: Viyana’daki birçok kilise, Akademisches Gymnasium ve savaşta yıkılan Sühnehaus bunlardan bazılarıydı.

| Kısa Biyografi – Friedrich Schmidt [1825–1891] Friedrich Schmidt, Alman asıllı bir mimar ve taş ustasıydı. Kariyerinin başlarında Köln Katedrali’nde çalıştı, ardından Viyana Stephansdom’unda başmimar [Dombaumeister] olarak görev yaptı. En önemli eseri, 1872–1883 yılları arasında neo-gotik tarzda inşa edilen Viyana Belediye Binası oldu.

Schmidt’in en büyük eseri elbette Viyana Belediye Binası’ydı. Yarışmayı kazanmasında, aynı zamanda Viyana Belediye Meclisi üyesi olmasının da etkisi oldu. Böylece ne tür bir yapı arandığını iyi biliyordu: hem idari, hem kültürel, hem de temsilî bir merkez; aynı zamanda Hofburg’un karşısında konumlanarak burjuva gücünün bir simgesi olmalıydı.

İlk başta binanın konumu bugünkü yerinden farklı düşünülmüştü – bugünkü Marriott Oteli civarında. Ancak dönemin belediye başkanı Cajetan Felder, imparatorla yaptığı pazarlık sonucunda bugünkü Josefstädter Glacis alanını elde etti. Bu alan, Schmidt’e çok daha görkemli bir yapı tasarlama imkânı verdi.

Maliyet ise baş döndürücüydü: 1871’de tahmini 8,5 milyon gulden (bugün yaklaşık 137 milyon Euro) olarak öngörülen bütçe, sonunda 13,5 milyon guldene ulaştı. Şehrin borçları artınca Felder 1878’de görevden alındı ve 1892’deki açılışa bile davet edilmedi.

Kısıtlı bütçede büyük hayaller

Maliyetleri kısmak için Schmidt bazı planlarından vazgeçti: planlanan şapel ve tavan freskleri iptal edildi, meclis salonu taşındı. Ancak Schmidt’in özgün iç tasarım anlayışının küçük bir kısmı hâlâ görülebiliyor. Restorasyon sırasında tesadüfen keşfedilen bir deneme tavan süslemesi, mimarın asıl vizyonunun ne kadar renkli ve ayrıntılı olduğunu gösteriyor.

Ziyaretçiler bugün hâlâ bu detayları görebiliyor; çünkü binanın yarısından fazlası halk kullanımına açık olarak tasarlanmıştı. 71 metrelik balo salonu, Avrupa’nın en büyüklerinden biriydi ve halk etkinlikleri, düğünler, balolar için düşünülmüştü.

Artık eskisi kadar “açık” değil

Belediye Binası, Schmidt’in vizyonuna göre herkesin girebildiği bir mekân olmalıydı:
“Rathaus, en yoksul vatandaşın bile girebileceği bir yer olmalı; herkes burada hakkını arayabilmeli.” [1877]

Bugünse girişte ziyaretçilerden nereye gidecekleri soruluyor – küçük bir kontrol ama sembolik bir değişim. Güvenlik gerekçeleriyle bina artık eskisi kadar “açık” değil.

Çatı katı gibi bölümler hâlâ halka kapalı. Burada yağmur suyu borularından elektrik kablolarına kadar teknik sistemler yer alıyor. Eski pencereler, metal merdivenler ve dev demir kirişler arasında yürümek adeta bir zaman yolculuğu gibi.

Sergide görülebilecekler

Sergi, Belediye Binası’nın inşa sürecini yalnızca belgelerle değil, alternatif mimari tasarımlarla da anlatıyor. Ayrıca Schmidt’in Stephansdom’un güney kulesini yeniden inşa ettirerek yapıyı çöküşten kurtardığı da vurgulanıyor.

Murauer ve Nierhaus, sergiyi hazırlarken yalnızca arşivlere değil, Schmidt’in torunlarının torunlarına da ulaşmış. Hâlâ aile toplantılarında onun adı geçiyormuş. Açılışta ailesinden Susanne Kropf, büyük dedesini temsil edecek.

Sergi kapsamında özel rehberli turlar da düzenlenecek. Katılımcılar yalnızca sergiyi değil, Schmidt’in diğer eserlerini – Eski Belediye Binası ve Akademisches Gymnasium gibi – de ziyaret edebilecek. Hatta normalde kapalı bazı alanlara, örneğin Belediye Binası’nın çatı katına, sınırlı sayıda katılımcı girebilecek.
Sadece bir yer hariç: belediye başkanının dairesi hâlâ “girilmez” bölgede.| Çeviri DerVirgül

Erich Kocina / Die Presse