Kalabalık ama Yalnız | Viyana’nın Favoriten İlçesi

| Adem Hüyük

Viyana’nın ve Avusturya’nın en kalabalık semti Favoriten, son on yılda kentin en hızlı değişen ve en çok tartışılan bölgelerinden biri hâline geldi. Nüfus artışı, ekonomik hareketlilik ve göçün kesiştiği bu semt artık sadece bir işçi ilçesi değil; kimliklerin, kültürlerin ve aidiyetlerin yeniden tanımlandığı bir toplumsal laboratuvar gibi işliyor. Ancak bu dönüşümün görünmez bir bedeli var: Favoriten, kentin merkezinden giderek daha fazla dışlanıyor.

Favoriten, uzun yıllardır göçmen işçi sınıfının merkezi oldu. 1960’larda Türk ve Yugoslav işçilerin gelişi, 1990’larda Balkan göçmenleri, son yıllarda ise Arap, Kürt ve Afgan topluluklarıyla birlikte semt yeni bir toplumsal doku kazandı. Her göç dalgası, bir öncekine karışarak farklı bir toplumsal yapıyı ortaya çıkardı. Ama bu doku, Viyana’nın diğer bölgeleri tarafından “farklılık” olarak algılanıyor.

Medya ve siyasetin dilinde “Favoriten” sözcüğü zaman zaman “gürültü”, “kültürel karmaşa” ya da “entegrasyon sorunu” ile eş anlamlı kullanılıyor. Bu söylem, bölge sakinlerinin kendilerini sürekli bir savunma pozisyonunda hissetmesine yol açıyor. Oysa 10. Viyana, kentin en erken işe başlayan, en çok vergi ödeyen ve en az tatil yapan insanlarının yaşadığı bir bölge.

Öte yandan göçmenler, kendilerini burada güvende hissediyor. Aynı dili konuşan, benzer kültüre sahip komşuların etrafında olmak, yalnızlık ve yabancılık hissini kırıyor. Favoriten, sadece bir yaşam alanı değil; bir dayanışma ağı, bir aidiyet alanı hâline gelmiş durumda.

Favoritenstraße: Caddeyi Okumak

Favoritenstraße, 5,7 kilometrelik uzunluğu ve 262’ye ulaşan en yüksek kapı numarasıyla Viyana’nın en uzun caddelerinden biri. Aynı zamanda B16 Ödenburger Straße karayolunun bir parçası. Cadde, şehir merkezine yakın 4. bölgede, Wiedner Hauptstraße yakınlarında başlar; Südtiroler Platz ve Wiedner Gürtel üzerinden 10. bölgeye geçer. Columbusplatz, Keplerplatz, Viktor-Adler-Platz ve Reumannplatz’ı takip eder, Altes Landgut’ta Laaer Berg tepesine ulaşır ve Rothneusiedl yönüne iner.

Toplam 5,7 kilometrelik cadde boyunca yalnızca 2 kilometrelik bölüm—Reumannplatz ile Hauptbahnhof [Merkez Tren İstasyonu] arasındaki kısım—farklılıklar gösteriyor. Kendilerine benzeyen insan topluluklarının yakınında olma hissi, göçmenleri bu bölgeye çekiyor. Özellikle mülteciler, sosyal ilişki kurabilmek için Favoritenstrasse’yi güvenli alan olarak seçiyor.

Favoritenstrasse uzun süre mahalle esnafının, aile işletmelerinin ve göçmen girişimciliğinin sembolüydü. Ancak son dönemde tablo karmaşık: Yeni açılan işletmeler çoğunlukla kısa vadeli hizmet sunan küçük kafe, fast-food noktaları ve paket servis merkezleri. Bu geçici ekonomi istihdam sağlasa da caddeye geçicilik duygusu yüklüyor. Küresel markalar birer birer caddeden çekiliyor.

Kira piyasasında da geçicilik hissediliyor. Son iki yılda Favoriten’in bazı yan sokaklarında ticari kira değerleri yüzde 25–30 arttı. Özellikle toplu taşıma çıkışları “yüksek sirkülasyonlu alanlar” olarak tanımlanıyor. Bu, geleneksel esnafı zor durumda bırakıyor. Uzun vadede dükkan sahipleri ile yeni girişimciler arasında mekânsal bir rekabet başlıyor: Kim kısa vadede kazançlı görünüyorsa tutunuyor.

Teslimat Trafiği ve Kent Nefesi

Son yıllarda caddede artan bir başka yoğunluk unsuru ise teslimat araçları, bisikletler ve scooter’lar. Bu araçlar hem yeni ekonominin hem de dar altyapının yansıması. Özellikle sabah ve akşam saatlerinde tramvay duraklarının etrafındaki yığılmalar, yaya güvenliğini tehdit ediyor.

“Mikro lojistik” denilen bu sorun, kentin ticaret hızı ile altyapının sınırları arasında sıkıştığını gösteriyor.

Sosyolojik Değişim ve Mekânsal Gerilim

Favoriten uzun zamandır Viyana’nın çokkültürlü yapısının merkezlerinden biri. Son iki yılda cadde üzerindeki demografik çeşitlilik, sosyal katmanları daha belirgin hâle getirdi. Artan göçmen nüfus, farklı tüketim alışkanlıkları, dini bayram dönemlerinde yoğunlaşan hareketlilik ve sosyal medya üzerinden örgütlenen etkinlikler caddenin kullanımını değiştirdi.

Bazı yerel sakinler bu durumu “canlılık” olarak yorumlarken, diğerleri “gürültü ve yabancılaşma” olarak tanımlıyor. Bu çok katmanlı yapı, politik olarak da hassas. SPÖ’nün güçlü olduğu Favoriten’de seçmen davranışları yaşam kalitesi algısıyla yakından ilişkili. Kalabalık, eğer “kontrolsüzlük” hissine dönüşürse, siyasi güven kaybına yol açabilir.

Ekonomik Yanılgı: Canlanma mı, Maliyet mi?

Büyük şehirlerde “canlılık” genellikle ekonomik büyüme göstergesi olarak sunulur. Ancak araştırmalar, yoğunluk artışının çoğu zaman halk için net kazanç yaratmadığını gösteriyor. Favoriten’de artan hareketlilik, kira ve fiyat baskısını da beraberinde getiriyor. Kısa vadede turizm veya tüketim artışı görünse de uzun vadede gelir dağılımı dengesizleşiyor.

Ekonomistler bu durumu “crowding-out” etkisi olarak tanımlıyor: Artan maliyetler bazı grupları mekândan dışlıyor.

Politika Boyutu: Görmezden Gelinen Dönüşüm

Belediye yönetimi, Favoriten’deki dönüşümü genellikle “başarı hikâyesi” olarak sunuyor. “Wien kann Weltstadt” [Viyana bir dünya kenti olabilir] sloganıyla yürütülen kampanyalar, artan hareketliliği modernleşme göstergesi olarak yorumluyor. Ancak kent planlamacılarına göre bu yaklaşım eksik: Yoğunluk, sosyal altyapı [yeşil alan, dinlenme noktası, uygun kira politikası] ile dengelenmezse, kentin dokusunu aşındırıyor.

Yerel politika sessiz kalıyor çünkü her müdahale belirli seçmen gruplarını etkileyebilir. Sonuçta dönüşüm kendi kendine ilerliyor; kazanan zincir işletmeleri, kaybedenler ilçe sakinleri oluyor.

Kültürel Anlam: Kayıp Mekân Hissi

Favoritenstrasse’nin bugünkü hali, Viyana’nın küreselleşmiş bir şehir olarak yaşadığı kimlik gerilimini de gösteriyor. Caddenin eski sakinleri için burası “bir mahalle”ydi; bugün ise “bir rota.” Sosyologlar bunu “mekânın anonimleşmesi” olarak tanımlıyor: Mekân hâlâ duruyor, ama anlamını yitiriyor.

Bu anonimleşme ve toplumsal bağların çözülmesi, “kalabalık ama yalnız” şehir görüntüsünü ortaya çıkarıyor. Viyana gibi sosyal devleti güçlü bir kentte bile bu hissiyat, politik tepki potansiyeli taşıyor.

Favoriten artık yalnızca bir semt değil; Viyana’nın geleceğini test eden bir gösterge alanı. Buradaki kalabalık kentin nabzı gibi atıyor, ama o nabzın sağlığı, kentin “büyüme” anlayışına bağlı.

Favoritenstrasse hâlâ aynı cadde: Aynı taş kaldırımlar, aynı tramvay hattı, aynı köşe pastanesi. Ama ritmi değişti. İnsan akışı arttı, mekânın anlamı inceldi. Son iki yıl, Viyana’ya şunu hatırlattı: Bir kent, kalabalıkla değil, o kalabalığın içinde hâlâ birbirini tanıyabilen insanlarla yaşar. |© DerVirgül