Türkiye’den Gelenlerin Sivil Toplum Serüveni [Dosya 1]

| Derleyen Adem Hüyük

Avusturya’da sivil toplum kavramının teorik temelleri 18 yüzyıla dayanmaktadır.

Ama, sivil toplum kavramının düşünsel temelleri Aristo’nun eserlerine kadar uzanır…

Günümüzde sivil toplum, artık siyasi ve ekonomik toplumdan özerk olan toplumu ifade etmektedir. Ayrıca sivil toplum, devlet ile birey arasında var olan toplumu da ifade eden bir kavramdır.

Ancak kavram, bununla da sınırlı değildir; bu toplum aynı zamanda aktif, katılımcı, özerk ve yurttaş bilincine sahip olarak hareket eden bir toplumdur.

Günümüz dünyasında STK’lar giderek daha büyük bir önem kazanmaktadır.

→ Türkiye’den Gelenlerin Sivil Toplum Serüveni [Dosya 2]

→ Türkiye’den Gelenlerin Sivil Toplum Serüveni [Dosya 3]

Bugün STK’ların karar alma mekanizmasına katılım şekli ve oranı, bir ülkedeki demokrasi standartlarının seviyesini belirler olmuştur.

STK kavramı, çıkar ve baskı grupları, oda ve borsalar, işçi ve işveren temsilci örgütleri, belirli toplumsal grupların haklarını savunan kurumlar, kamu yararına çalışan örgütler, düşünce üreten kurumlar ile diğer dernek ve vakıflar gibi sosyal, çok sayıda ve çeşitli kuruluşları kapsayacak şekilde geniş alınmıştır.

Avrupa modeli katılımcı demokrasinin yaşandığı Avusturya’da, STK’lara önemli bir rol düşmekte ve Avusturya kurumları, tüm sivil toplum kuruluşlarının Avusturya yönetiminde karar alma sürecinde, demokrasinin verdiği mecburiyetten dolayı etkili olmasını istemektedir.

Sivil Toplum

Sivil toplum, devlet kurumlarının dışında kendini yönlendirebilen, hak ve özgürlüklerini savunabilen, özgür ve özerk vatandaşlardan oluşan topluluklardır.

Demokrasinin gelişmesiyle birtakım kesimler, kendi hak ve çıkarlarını korumak amacıyla örgütlenmeleri sonucu ortaya çıkmıştır.

Sivil toplum, bir nevi toplumun kendi kendini yönlendirmesidir.

Dernekler ve sendikalar, sivil topluma örnektir.

Sivil toplum, bir toplum tipini tanımlamaktadır – Peki, nasıl bir toplum modelini tanımlamaktadır?

Sivil toplum her şeyden önce “sivil” olan bir toplumdur.

Bu durumda, çeşitli devlet kurumları telkinleri ile kurulan sivil toplum kurumları, bağımsız hareket edemedikleri sürece, sivil toplum kurumları olma özelliği taşımamakta; telkin aldığı otoritenin emrine itaat etme zorunluluğu taşır.

Sivil Toplumun İşlevleri

– Bireysel hak ve özgürlükleri, devletin tek taraflı baskısından koruyarak güvence altına almak

– Bireylerin ve toplumun istek ve kaygılarını dile getirmek, hak ve çıkarlarını korumak

– Toplumda demokratik anlayışın, yönetimde demokratik ilkelerin yerleşmesine katkıda bulunmak

– İktidar karşısında kamuoyu oluşturup baskı kurarak, siyasi kararların alınmasında etkili olmak

– İhtiyaç sahiplerine yardım, sağlık, eğitim gibi konularda gönüllü kamu hizmetinde bulunarak, bu alanlarda devletin yükünü azaltmak

Dernek Nedir?

Çeşitli maksatlarla bir araya gelen idealist kimselerin meydana getirdiği topluluktur.

Derneklerde kazanç paylaştırma maksadı olmaz.

Derneği meydana getiren kimseler, bilgilerini ve çalışmalarını birleştirirler.

Bütün derneklerin bir tüzüğü vardır.

Bu tüzükte derneğin adı, amacı, kurucularının adları, derneğe girmek için gerekli şartlar, genel kurulun ve yönetim kurulunun ne şekilde çalışacağı gibi hususların belirtilmesi şarttır.

Avusturya Dernekler Kanunu’nda derneklerin tanımı şöyledir: Dernek, kişilerin bir araya gelmesiyle kurulur; yani kişiler üzerine inşa edilir. Dernekler, kazanç ve kâr amacı gütmezler. Dernekler tüzel kişiliğe sahiptir.

Bugün, dernekler, vakıflar, sendikalar, konfederasyonlar, işveren kuruluşları, profesyonel federasyonlar, meslek kuruluşları, birlikler, odalar, yerel birlikler, kooperatifler ve medya gibi tüzel kuruluşlar artık dünyada STK olarak kabul edilmektedir.

Bir kuruluşun sivil toplum kuruluşu sayılması için her şeyden önce devlet dışı bir kuruluş olması gerektiği genel kabul görmektedir.

Birleşmiş Milletler Ekonomi ve Sosyal Konseyinin STK tanımı şöyledir: “Devletlerarası anlaşma temeline dayanmayan bütün uluslararası örgütler, hükümet dışı örgüttür.”

Avrupa Birliği ve Avusturya’da STK’ların Olması Gereken Konumları

• Kâr amacı gütmemek,
• Siyasi ve ekonomik aktörlerden bağımsız hareket etmek,
• Gönüllülük esasına dayanmak,
• Bürokratik olmayan, esnek bir yapıya sahip olmak,
• Karar ve uygulamalarda katılımcı yaklaşımı benimsemek; yani halkın katılımını ve güçlenmesini sağlamaya odaklanmak,
• Politika ve stratejileri ile mevcut yönetim ve uygulamaları, amaçları doğrultusunda etkileyebilmek,
• Dürüstlük, tutarlılık, açıklık, saydamlık, yardımseverlik, hoşgörü ve hizmet anlayışına sahip olmak gibi değerleri benimsemek.

Buradan, STK’ların toplumdaki yeri ve işlevleri de belirlenmiş oluyor.

STK’lar, devlet ile bireyler arasında, sivil toplum yararına çalışan kuruluşlardır.

En geniş tanımıyla, sivil toplumdan kaynaklanan bütün demokratik kuruluşlar ve birlikler de STK’dır.

Dini gruplar ve cemaatler, kültür dernekleri, spor ve hobi kulüpleri, vatandaş forumları, yurttaş inisiyatifleri, meslek birlikleri, sendika ve kooperatifler, alternatif kurumlar, çiftçi grupları, hemşeri dernekleri, çevreciler, tüketici koruma örgütleri, kadın örgütleri, hayvanları koruma örgütleri, mahalle temsilcileri, kent konseyleri vb. sivil toplumun bir parçasıdır.

Bütün bu bilgilerin ışığında, yüzlerce derneğin [STK] işlevlerine ve yaptıklarına sizlere ulaştırmaya çalışacağız.

Zira STK’lar, sivil toplum yararına kurulmuş ve onlara hizmet etmek iddiasıyla yola çıkmışlardır.

Amacımız, STK’ların hizmetlerini daha geniş kitlelere ulaştırmak ve yararlanılmasını sağlamaktır.

Dosya olarak başladığımız bu araştırmada, STK Avrupa Birliği normları, STK Avusturya yasalarından yola çıkarak ve alıntılar yaparak, dernekleşmenin gerekliği üzerinden “Sivil Toplum” bilincini açıklamaya çalıştık.

Yazımızın ikinci bölümünde, Avusturya’da mevcut genel dernekleri, özelde ise Türkiye göçmenlerinin kurdukları STK’lar üzerinde yaptığımız araştırmaların sonuçlarını yayınlayacağız.| ©DerVirgül