Depozito sistemi yoksulluğu görünür kıldı | Viyana sokaklarında yeni bir geçim yolu

| Adem Hüyük

Genellikle sabaha karşı dışarıdan gelen bazı sesler, uyumak istemeyen gözlerime bahane oluyordu. Pencereden dışarı baktığımda, belediyenin sokak aralarına yerleştirdiği çöp kutularında sessizce bir şeyler arayan insanlar görüyordum. Önceleri rastlantı gibi görülen bu manzara, zamanla şehirde daha sık karşılaşılan bir görüntüye dönüştü.

Çevre için başladı, yoksullukla yüzleşme yarattı

Avusturya’da bu yılın sonuna kadar tam anlamıyla uygulanması beklenen depozito sistemi, çevreyi koruma hedefiyle başlatıldı. Ancak sistem, Viyana sokaklarında beklenmedik bir sosyal sonucu da beraberinde getirdi: Yoksul ve evsiz bireyler, geçim kaynağı olarak depozitolu şişe ve kutu toplamaya başladı.

2025 yılı sonuna kadar geçerli olan geçiş sürecinde, Avusturya’da logo taşıyan tek kullanımlık içecek ambalajlarını [PET şişeler, cam şişeler, alüminyum kutular] iade eden tüketicilere 20 ila 25 cent arası depozito geri ödemesi yapılıyor. Uygulama, büyük market zincirlerinde kurulan otomatik makineler üzerinden yürütülüyor.

Geçim kaynağına dönüştü

Ancak bu çevre dostu ekonomik teşvik, düşük gelirli gruplar için alternatif bir gelir kapısı hâline geldi. Özellikle evsizler ve yoksul bireyler, sokaklardaki çöp kutularını karıştırarak depozitolu ambalajları topluyor. Günlük ortalama 40-50 şişe toplayan bir kişi, yaklaşık 10-12 Euro kazanabiliyor.

İyi niyet, yüksek ceza

Viyana’nın merkezi bölgelerinde—özellikle parklar, tren istasyonları ve alışveriş caddelerinde—bu manzaraya sıklıkla rastlanıyor. Bazı vatandaşlar, bu bireylerin işini kolaylaştırmak amacıyla şişeleri çöp kutusunun yanına özenle bırakıyor. Ancak bu “iyi niyetli davranış”, yasal olarak kamusal alanın kirletilmesi sayılıyor ve 50 ila 2.000 Euro arasında değişen para cezalarıyla sonuçlanabiliyor.

Viyana Temizlik Dairesi [MA 48], “her yerde şişe bırakmanın önü açılırsa kamusal düzen bozulur” diyerek sıkı denetim uygulandığını belirtiyor. “WasteWatcher” adlı özel birim, kamu alanlarında şişe veya kutu bırakan kişilere müdahale ederek ceza kesebiliyor.

Uzmanlar uyarıyor

Uzmanlara göre depozito sistemi çevresel farkındalığı artırsa da toplumsal eşitsizlikleri de görünür kılıyor. Bir sosyal politikalar uzmanı şöyle diyor:

“Geri dönüşüm sistemleri çevre için önemlidir, ancak bu tablo aynı zamanda sosyal eşitsizliklerin ne kadar derin olduğunu da ortaya koyuyor. Devletin bu insanları sistemin dışına itmek yerine, sosyal yardım mekanizmalarını güçlendirmesi gerekiyor.”

Sistem tartışmaya açıldı

Viyana’da depozito sistemi, çevre bilinci açısından olumlu bir adım olarak görülse de şehirdeki yoksulluk ve sosyal adaletsizlik gibi yapısal sorunların da su yüzüne çıkmasına neden oldu. Kamuoyundan gelen çağrılar artıyor: Bu sistem sadece çevreyi değil, insanı da gözetmeli. | ©Der Virgül